Ευθύμιος Βαρλάμης και "Ποιητική αρχιτεκτονική"

Οραματιστής αρχιτέκτονας, ζωγράφος, συγγραφέας και παιδαγωγός, χαίρει εκτίμησης για το αρχιτεκτονικό του έργο διεθνώς, ενώ έχει και καλλιτεχνική παρουσία μέσα από εκθέσεις του όπως ήταν η "Αλέξανδρος 2000" που ταξίδεψε τα 1.700 έργα της (!) σε όλο τον κόσμο και η "Μάνα Ολυμπιάδα" που φιλοξενήθηκε στο Πεκίνο στους Ολυμπιακούς αγώνες. Ωστόσο η πρωτότυπη δουλειά του «Ποιητική Αρχιτεκτονική» πριν λίγα χρόνια, ήταν που κέντρισε το ενδιαφέρον μου και -κατά τη γνώμη μου πάντα- με διαφορά από τις πιο ενδιαφέρουσες δουλειές του.

<- ¨Εργο από τη σειρά "Ποιητική Αρχιτεκτονική"



Βλέποντας τα έργα σας, το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα, ήταν η παιδική ηλικία. Το πρώτο πράγμα που σχεδιάζει ένα παιδάκι είναι ένα σπίτι.
Ακριβώς. Χαίρομαι που σκεφτήκατε αυτό. Αυτή είναι η προσπάθειά μου: να μην χάσω την παιδικότητά μου ποτέ.

Από πότε ζωγραφίζετε σπίτια;
Είναι και το επάγγελμά μου, ξέρετε. Είμαι αρχιτέκτονας!

Ξέρω, θα μου πείτε «από παιδάκι»...
(γέλια) Έτσι κι αλλιώς! Από τα πρώτα έργα που ζωγράφισα ήταν το πατρικό μου σπίτι, το σπίτι που έμενα σε μια πόλη… Το σπίτι δεν ήταν ποτέ κάτι αφηρημένο για μένα. Το σπίτι ήταν για μένα μια σχέση και αυτό είναι για μένα το ζητούμενο, το να υπάρχουν σχέσεις.

Και κατά τη γνώμη σας τι είναι ένα σπίτι; Πως θα το ορίζατε;
Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για την οικοτεχνία. Βλέπετε; Χρησιμοποιώ αμέσως έναν ειδικό όρο…

Θα το ορίσετε αρχιτεκτονικά;
Οπωσδήποτε. Είμαι και επιστήμονας, δεν είμαι μόνο καλλιτέχνης. Λοιπόν, για τον άνθρωπο της πόλης, όταν λέει σπίτι εννοεί το «διαμέρισμα». Εκτός πόλης, το σπίτι είναι ο Οίκος, το κέντρο μιας οικογένειας. Αν το δείτε μέσα στην εξέλιξη διαφόρων πολεοδομικών στοιχείων και συστημάτων, αυτό που έχει σημασία είναι η οικοτεχνία, ή η τέχνη της πόλης αν προτιμάτε. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει για μένα η οικοτεχνία στα νησιά του Αιγαίου. Μελέτησα πάρα πολύ τους οικισμούς της Σαντορίνης και ξέρετε, πρόκειται για ένα ιδιάζον σύστημα όπου η ιδιοκτησία κατά κάποιο τρόπο μοιράζεται: η σκεπή του σπιτιού μου είναι η αυλή του γείτονα, οπότε εκεί το «σπίτι μου» είναι ουσιαστικά το «σπίτι μας». Όπως αντιλαμβάνεστε, χρειάζεται μια ειδική κουλτούρα για να μπορούν οι άνθρωποι να συμβιώνουν με αυτόν τον τρόπο – είναι κάτι που εξελίχθηκε οργανικά, δεν το τοποθέτησε κάποιος εργολάβος. Και μάλιστα, πρόκειται για κάτι που η σύγχρονη εποχή δεν έχει καταφέρει. Σκεφτείτε το αντίστοιχο παράδειγμα μιας πολυκατοικίας…

Σας απασχόλησε ποτέ το αν τα έργα σας θα έχουν απήχηση;
Το θέμα δεν είναι τόσο το ίδιο το έργο, αλλά εγώ σαν άνθρωπος. Έχω ο ίδιος ενδιαφέρον να έρθω σε επαφή με τους ανθρώπους; Μπορώ να δω στο σύνολο μια κοινωνία χωρίς να μένω στο επιφαινόμενο;

Πρέπει δηλαδή ένας καλλιτέχνης να αναζητά πάντα μια αναφορά στην κοινωνική πραγματικότητα;
Ναι. Είναι η σύνδεσή του με το περιεχόμενο. Υπάρχουν τάσεις -και από μεγάλους καλλιτέχνες- να είναι αποκλεισμένοι σε ορισμένες προσωπικές αξίες ή αξίες μικρών συνόλων που να είναι σημαντικές, αλλά να μην μπορούν να τα καταλάβουν άμεσα οι σύγχρονοί τους. Εμένα, όμως, δεν με ενδιαφέρει αυτό. Εμένα με ενδιαφέρει ακριβώς ο σύγχρονος άνθρωπος. Ο απλός άνθρωπος.

Έχετε δίκιο σ’ αυτό. Βλέπουμε την Κάζα Μπατλό και δεν συνειδητοποιούμε ότι ο Γκαουντί έφτιαξε αυτό το σπίτι για έναν πολύ πλούσιο άνθρωπο της εποχής.
Θα σας πω κάτι: η ίδια η αρχιτεκτονική, δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για τη λαϊκή αρχιτεκτονική, για τους ανθρώπους δηλαδή. Πώς ζούσαν οι απλοί άνθρωποι – όχι οι ευγενείς, στην εποχή του μπαρόκ; Σήμερα όταν λέμε Αναγέννηση ή Μπαρόκ, εννοούμε ένα παλάτι.

Και δεν εννοείτε μονάχα την εξωτερική αρχιτεκτονική φαντάζομαι.
Εσωτερική και εξωτερική αρχιτεκτονική είναι αλληλένδετες. Σπούδασα στη Βιέννη. Η Βιενέζικη σχολή με απλά λόγια, λέει, ότι δεν μπορείς να δεις ένα ποτήρι νερού άποκομμένο απ’ ότι το περιβάλλει. Βρίσκεται πάνω σε ένα τραπέζι, μέσα σε ένα σαλόνι, μέσα σε ένα διαμέρισμα, σε ένα σπίτι ή πολυκατοικία, σε μια πόλη, σε μια χώρα… ¨Όλα αυτά είναι συνδεδεμένα. Γι’ αυτό σας μίλησα πρωτύτερα για σχέσεις. Καταλύοντας τις σχέσεις αυτές, φτάνουμε σε μια εποχή όπως σήμερα, όπου ανοίγοντας την πόρτα του σπιτιού σου και κοιτώντας έξω δεν μπορείς να ξεχωρίσεις αν βρίσκεσαι στην Αθήνα ή το Σικάγο. Έχουμε χάσει τη φυσική μας σχέση με την κουλτούρα μας και τον πολιτισμό μας.



Πώς σας φαίνονται πόλεις σαν το Βερολίνο που έχουν τόσα πολλά ετερόκλητα κτίρια από σύγχρονους μέχρι μεταμοντέρνους σχεδιαστές και αρχιτέκτονες;
Υπάρχουν και χειρότερα! Το Βερολίνο για μένα είναι τραυματισμένη πόλη. Δεν είναι μόνο η φασάδα – η πρόσοψη. Το Βερολίνο δεν είναι ένα. Υπάρχει και το Ανατολικό. Οι ετερόκλητες κατασκευές προέκυψαν γιατί το Βερολίνο είχε καταστραφεί στον δεύτερο πόλεμο. Η εμφάνισή του μεταπολεμικά, έπρεπε να έχει μια «δημοκρατικότητα». Γι’ αυτό είπαν θα πάρουμε κι έναν Γιαπωνέζο, θα πάρουμε κι έναν Αφρικανό… για να ‘χουμε λίγο απ’ όλα.

Είστε δηλαδή υπέρ της συντήρησης και της αναπαλαίωσης και όχι της μεταμόρφωσης;
Κοιτάξτε. Φρονώ ότι εκεί που υπάρχουν σύνολα, πρέπει να τα σεβαστούμε. Θα ήταν αμαρτία να πάμε π.χ. σε ένα νησί του Αιγαίου και να το καταστρέψουμε φτιάχνοντας νέες κατοικίες. Θα δημιουργήσουμε μεγάλα προβλήματα και στους ανθρώπους. Θέλει προσοχή. Δεν γίνεται να πάμε στο Ναύπλιο π.χ. και να κάνουμε πολυκατοικίες. Η Βιέννη, ας πούμε, δεν μπορεί να γίνει Βερολίνο.

Η Αθήνα πώς σας φαίνεται;
Σαν μια γκόμενα που την έχουμε πολλά χρόνια και ούτε την παντρευόμαστε ούτε τη διώχνουμε. Σαν μια σχέση αγάπης που δεν καταλήγει πουθενά. Που ούτε παιδιά μπορείς να κάνεις μαζί της ούτε καλό έρωτα. Εννοώ ότι υπάρχει πάντα η αγάπη, αλλά δεν καταλήγει πουθενά. Η Αθήνα είναι μια πάρα πολύ «δύσκολη» πόλη. Έχουμε ας πούμε πηγές ιστορικές, παγκόσμιες, που δεν αντλούμε απ’ αυτές. Αναλογιστείτε μόνο ότι, στην ουσία, το νεοελληνικό κράτος από την απελευθέρωσή του μέχρι σήμερα, δεν έχει καταφέρει να φτιάξει ένα κτίριο για το οποίο να είναι όλοι οι Έλληνες περήφανοι γι’ αυτό.

Το Λονδίνο βομβαρδίστηκε άγρια στο Β’ Παγκόσμιο, όπως και το Βερολίνο. Η Αθήνα που δεν βομβαρδίστηκε γιατί δεν έχει τόσα παλαιά κτίρια όσα το Λονδίνο;
Η Αθήνα είχε έναν άλλο δυναμισμό – και εδώ υπάρχει ελπίδα για την πόλη...

"Kunst ist für mich eine intensive Lebensstrategie.
Kunst ist die Strategie des Überlebens.
Meine Kunst will ich nicht auf ein Produkt einschränken.
Mit meiner Kunst kann ich alles berühren und verwandeln.
Die Verwandlung, die ich meine ist immer poetisch und imaginativ.
Sich wundern und träumen."

- Ευθύμιος Βαρλάμης

Warlamis I.DE.A