Δημήτρης Παντερμαλής: η ιστορία του Ανθρώπου δεν είναι μονόδρομος

"Δεν περίμενα ποτέ ότι θα συνέδεα το όνομά μου με ένα τόσο ιστορικό γεγονός όσο το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Όταν ήμουν νεαρός ονειρευόμουν μεταξύ άλλων με την Αρχαιολογία, από την άποψη της αναζήτησης και της ανακάλυψης. Με γοήτευε να βρίσκω πράγματα…
Το πάθος μου είναι πάντα η Αρχαιολογία. Συνεχίζω ακόμη τις ανασκαφές στο Δίον. Σε πρώτο πλάνο είναι η επιδίωξη της επιστημονικής αναζήτησης και η χαρά της αρχαιολογικής ανακάλυψης. Πάντα.

Από τη φύση μου είμαι προσγειωμένος άνθρωπος. Μου αρέσει να ονειρεύομαι, αλλά και να πατάω και στο χώμα. Διαπίστωσα ότι η ανακάλυψη των αρχαίων χωρίς τη διαχείρισή τους, δεν είναι μια ολοκληρωμένη πράξη. Το πώς δηλαδή, θα διατηρήσεις, θα παρουσιάσεις και θα συνδέσεις τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις με το περιβάλλον.

Μια παλιά άποψη λέει ότι ο επισκέπτης των ανασκαφών είναι οχληρός και σε αποσπά από το αρχαιολογικό έργο σου. Ότι δεν είναι επιθυμητός. Αυτό το θεωρώ λάθος. Πρέπει να του κεντρίσουμε το ενδιαφέρον. Στο Δίον, διαπίστωσα λοιπόν, ότι προσέλκυσε ενδιαφέρον και συμπαράσταση η ανασκαφή και έτσι καταφέραμε, σιγά σιγά και πρακτικά, να δημιουργήσουμε εκεί ένα τεράστιο αρχαιολογικό πάρκο, με πολλές πρόνοιες για τον επισκέπτη και εκθέτοντας τις αρχαιότητες μέσα στο φυσικό τους περιβάλλον.

Είμαι μαγεμένος από την περιοχή στην οποία δουλεύω στο Δίον, τον Όλυμπο. Μια αγαπημένη μου διαδρομή στην Ελλάδα, είναι στα βουνά της Ελλάδας. Το καλοκαίρι, πηγαίνω μακρινές εκδρομές σε απομακρυσμένα μέρη, εκεί που οι άνθρωποι και η φύση είναι ακόμη αλώβητοι. Μου αρέσει να συνομιλώ με ανθρώπους που ζουν στην ύπαιθρο, όχι ως πρωτευουσιάνος, αλλά με πραότητα - ο κάθε άνθρωπος έχει την ιστορία του και αντλώ από την επαφή μου μαζί του.


Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισα στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης ερχόταν από το παρελθόν: τρεις αρχιτεκτονικοί διαγωνισμούς, με τον τελευταίο, από το 1989 να έχει ναυαγήσει. Μπήκα σε ένα χώρο που είχε πάρα πολλά βαρίδια. Χρειάστηκε ένα διάστημα για να συνειδητοποιήσω ότι υπήρχαν ακόμη παγιωμένες αντιλήψεις, αποκλίνουσες από τη δική μου, σε σχέση με τη διαχείριση αυτού του οικοπέδου που είχε αρχαιότητες και το αν μπορούσαμε πάνω σε αυτές να χτίσουμε ένα σύγχρονο μουσείο… Απόψεις παραδοσιακής προέλευσης, που ήθελαν το μουσείο να είναι κλασικιστικό στο ύφος του, το μέγεθός του κ.ά., τις οποίες δεν μπορούσα να υιοθετήσω…
Όσο κι αν ακούγεται πεζό, το πιο ρεαλιστικό, ήταν η αναστάτωση που θα δημιουργούσε η κατασκευή του Μουσείου στην αγορά ακινήτων!
Χρειάστηκε να κατεδαφίσουμε 25 ακίνητα, μερικά από τα οποία ήταν πολυώροφες πολυκατοικίες. Δεν είχα κανένα πρόβλημα με αυτό! Ότι έπεσε ήταν γκρίζο, άοσμο και άνευ σημασίας. Πιστεύω ότι αντικαταστάθηκε από τους ελαιώνες που φυτέψαμε γύρω από το Μουσείο είτε από το ίδιο το κτήριο - ένα σύγχρονο Μουσείο με μοντέρνα υλικά.

Στην Ελλάδα φοβόμαστε τη διαφοροποίηση. Δεν αντέχουμε τη «δημοκρατικότητα στην αρχιτεκτονική», στην οποία αναφερθήκατε πριν με αφορμή το Βερολίνο. Στα καθ' ημάς, υπάρχουν για παράδειγμα και νομοθετημένα πράγματα που επιτάσσουν «προσαρμογή στο περιβάλλον». Ποιο περιβάλλον; Σύμφωνα με αυτά δηλαδή, η ιδανική προσαρμογή θα ήταν να φτιάξουμε ένα μουσείο σαν πολυκατοικία; Αυτό θα ήταν «απόλυτη προσαρμογή»…
Το μουσείο μας όμως, έφερε ένα αρχιτεκτονικό μήνυμα στην περιοχή. Ο Τσούμι εμπνεύστηκε την προσαρμογή του σε σχέση με τις γωνιές του βράχου της Ακρόπολης.

Συνηθίζω στη ζωή μου να ταυτίζομαι με τη δουλειά μου. Είτε στο Πανεπιστήμιο διδάσκοντας, είτε στις ανασκαφές του Δίον είτε στο Νέο Μουσείο. Σε όλη τη διαδικασία, από το διαγωνισμό έως τα εγκαίνια ήμουν διαρκώς παρών.
Οι πιο μεγάλες στιγμές για μένα, ήταν οι στιγμές που βάζαμε τα αρχαία στο Νέο Μουσείο. «Τώρα που τέλειωσε το έργο, πρέπει να χαρείς την επιτυχία», μου λένε πολλοί. Τελείως ξεκάθαρα και ειλικρινά, όμως, η χαρά της επιτυχίας για μένα, ήταν η χαρά της δημιουργίας του Μουσείου. Οι στιγμές που ένιωσα και νιώσαμε όλοι όσοι δουλεύαμε εδώ, βάζοντας τα αρχαία αριστουργήματα να αναπνεύσουν σε έναν τέτοιο χώρο. Η στιγμή που στάθηκαν αρμονικά με το κτίριο.

Υπάρχουν ξέρετε, διάφορες αντιλήψεις για την επιτυχία. Για μένα η επιτυχία δεν είναι οι δάφνες. Ανθρώπινα μπορεί να σε κολακεύει κάτι τέτοιο, αλλά μέχρι εκεί. Εμένα με απασχολεί η διάρκεια και το επόμενο βήμα. Ένα κριτήριο επιτυχίας είναι και το πώς διαχειρίζεται κανείς την όποια επιτυχία του…

Οι Αθηναίοι, το Μουσείο το αγάπησαν. Μου άρεσε όπως το είπατε: «πολύ και ξαφνικά». Ήταν αυτό που καραδοκούσα 10 χρόνια για να το δω να γίνεται. Το φανταζόμουν, αλλά δεν ήμουν απόλυτα βέβαιος για το πώς θα το αγκάλιαζαν. Η απόδοχή ήταν τεράστια και φτάσαμε το 1.500.000 επισκέπτες σε μισό χρόνο…

Σε έναν δημόσιο άντρα εκτιμώ τις εξής αρετές: καταρχήν τον άνθρωπο που έχει πλούτο ιδεών και είναι και ανοικτός, δεκτικός στο καινούργιο. Αυτό που δεν με ενθουσιάζει είναι όταν ορισμένοι πιστεύουν ότι έχουν βρει την αλήθεια, ότι γνωρίζουν και βαδίζουν άτεγκτοι σε μια κατεύθυνση. Είμαι βέβαιος ότι σε αυτές τις περιπτώσεις υπόκειται κάποια λανθασμένη παραδοχή. Ποτέ δεν πίστεψα ότι η ιστορία του ανθρώπου, η ζωή και η μοίρα του αν θέλετε, είναι ένας μονόδρομος. Είναι ένα μίγμα καλών και κακών καταστάσεων, όπως είναι η βιολογική ζωή, η υγεία και η ασθένεια.
Κι ούτε θεωρώ απαραίτητα αρνητικό αυτό που συνήθως θεωρείται αρνητικό. Μου είναι αδιανόητο να αποκαλούμε «κακοκαιρία» όταν έξω φυσάει ή χιονίζει. Πρέπει κάνείς να αποδέχεται τις αλλαγές και να μην επιδιώκει μόνο μια κατάσταση.

Η επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα, είναι ένα μεγάλο και σημαντικό στοίχημα που μπορεί να κερδηθεί. Το να μιλά κανείς πια παθιασμένα γι’ αυτό δεν έχει πολύ νόημα, όπως και το να το αγνοεί.
Η επιστροφή των μαρμάρων είναι ένα θέμα ουσιαστικό. Η ιστορία είναι μια σειρά από επιτυχίες –στο πνεύμα ή υλικές, αλλά και από αλλεπάλληλες καταστροφές. Καμιά φορά, καταστροφή και πρόοδος είναι ζευγάρι και πάνε χέρι – χέρι, καθώς λένε. Ας πούμε, κατέστρεψαν οι Πέρσες την Ακρόπολη, αναδύθηκε η Κλασική Αθήνα. Έγινε ο Β’ Παγκόσμιος και πολλές από τις ανακαλύψεις και τις κοινωνικές αλλαγές που ακολούθησαν, οφείλονται σε αυτόν. Με τα μάρμαρα τώρα, συμβαίνει το εξής: στις περισσότερες περιπτώσεις οι καταστροφές είναι μη αναστρέψιμες, στην προκειμένη όμως είναι. Και αυτή είναι η τεράστια γοητεία του εγχειρήματος: ότι η καταστροφή μπορεί σήμερα, στον 21ο αιώνα, να αποκατασταθεί.

- Απομαγνητοφωνημένη συνομιλία από συνέντευξη που πραγματοποιήθηκε
για τον ετήσιο θεσμό του περιοδικού STATUS - Άντρες της Χρονιάς

* Ο Δημήτρης Παντερμαλής είναι Καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Υπήρξε επίσης βουλευτής. Είναι περισσότερο γνωστός ως υπεύθυνος των ανασκαφών στο αρχαίο Δίον, τις οποίες είχε ξεκινήσει ο Μανόλης Ανδρόνικος και τα τελευταία χρόνια, ως Πρόεδρος του Νέου Μουσείου της Ακρόπλης και του Οργανισμού Ανέγερσής του.