Γεννημένος στην Ίο, καλλιτέχνης της πέτρας, συγγραφέας και ένας από τους ελάχιστους σήμερα Έλληνες που ζει από και για το ψηφιδωτό, ο Γιάννης Λουκιανός εξερευνά την αρχαία αυτή τέχνη με συνέπεια και ήθος. Ζείτε μόνιμα στην Αθήνα; Zω ανάμεσα στην πατρίδα μου την Ίο και το Λαγονήσι.
Γράφετε σε ένα βιβλίο σας ότι το ψηφιδωτό είναι «βαθύτατα ελληνική τέχνη». Ναι. Με την έννοια του ότι μπορεί να ξεκίνησε από τους Σουμέριους στις πόλεις Ουρ και Ουρούκ, αλλά η κορύφωση της τέχνης έγινε στην Πέλλα. Εκεί αναζητήθηκε η προοπτική, το φως, η σκιά… Με αυτή την έννοια, η ακμή της τέχνης ήταν στον ελλαδικό χώρο. Στο Γόρδιο της Φρυγίας ανακαλύφθηκε ένα βοτσαλωτό του 8ου αιώνα και στα Μινωικά δάπεδα στα σπίτια και τα παλάτια ήταν γεωμετρικά βοτσαλωτά… Στους ελληνιστικούς χρόνους, μάλιστα, η αρχιτεκτονική όλου του γνωστού τότε κόσμου περιελάμβανε και τα ψηφιδωτά.
Πολύ πριν φτάσουμε στη Βυζαντινή εποχή. Ουσιαστικά, στην ιστορία δυο ήταν οι μητροπόλεις του ψηφιδωτού: η Αλεξάνδρεια στους ελληνιστικούς χρόνους και η Κωνσταντινούπολη στους ύστερους αρχαϊκούς και τους βυζαντινούς.Διαχωρίζετε το ψηφιδωτό από το βοτσαλωτό; Το ψηφιδωτό ξεκίνησε από το βότσαλο. Αυτά της Πέλλας καθώς και τα πρωιμότερα, της Ολύνθου ή της Φρυγίας που λέγαμε, με βότσαλο έγιναν, αλλά δεν λέγονται «βοτσαλωτά» γιατί πρόκειται για καλλιτεχνήματα. Ο διαχωρισμός έγινε το βοτσαλωτό έγινε περισσότερο υπόθεση των τεχνιτών και όχι των καλλιτεχνών. Δεν υποβιβάστηκε, απλώς εξαπλώθηκε σε χώρους που δεν το φανταζόταν κανείς. Όλες οι αυλές του Αιγαίου καλύπτονταν τότε με βοτσαλωτά.
Είστε Κυκλαδίτης. Πώς και πότε πήρατε για πρώτη φορά την απόφαση να ασχοληθείτε με το ψηφιδωτό; Είχα πάντα σχέση με την πέτρα. Με το βότσαλο και το μάρμαρο. Έφτιαχνα π.χ. στην παραλία σχέδια με βότσαλα και μαζεύονταν οι τουρίστες να τα δουν… Τα έργα μου τότε, πριν από 30 περίπου χρόνια, τα έπαιρνε το κύμα. Θα μπορούσες να πεις ότι από τότε αναζητώ αυτές τις μορφές…
Αυτή είναι μια ποιητική εν πολλοίς αφορμή. Παρακολουθήσατε όμως και μαθήματα ψηφιδωτού. Σίγουρα, παρακολούθησα στη Σχολή Καλών Τεχνών, αλλά αυτά τα μαθήματα δεν είναι αρκετά, θα μπορούσα να έχω παρακολουθήσει ψηφιδωτό και να έχω γίνει μουσικός! Για να δημιουργήσεις σε κάποιον τομέα, περισσότερο έχεις ανάγκη τον έρωτα γι’ αυτό που κάνεις.
Εκτός από το να δημιουργείτε, αποκαθιστάτε και ψηφιδωτά, όπως κάνατε π.χ. στη Μήλο και την Σύρο. Είναι κάτι σαν συντήρηση έργου τέχνης; Περίπου. Αν λόγου χάρη, λείπει ένα μεγάλο κομμάτι βοτσαλωτού, πιο δύσκολο από το να βρεις το «ρυθμό», τη γραμμή, αν θέλεις, του καλλιτέχνη, είναι να βρεις τα βότσαλα που θα ταιριάζουν με τα παλιά που έχουν υποστεί ήδη κάποιες σημαντικές αλλοιώσεις από την υδροξείδωση. Στη Μητρόπολη της Σύρου, αποκατέστησα την ιστορική αυλή με μια μέθοδο στίλπνωσης, στη Μήλο όμως όπου οι καλλιτέχνες ήταν ερασιτέχνες -μια ιδιαιτερότητα στο Αιγαίο- η προσέγγιση έπρεπε να είναι διαφορετική. Γράφει και ο Κόντογλου για κάποια βοτσαλωτή αυλή της Μήλου στα Ταξίδια του το 1924… Στην Μήλο δηλαδή τι ακριβώς κάνατε; Τις αυλές όλων των εκκλησιών!
Και τι πέτρες μπορεί περιέχει ένα ψηφιδωτό; Άπειρες, κάθε είδους. Όλα τα χρώματα της γης... Για παράδειγμα, σαν ψηφίδα, το όστρακο υπήρχε πάντα, οι πολύτιμοι λίθοι –ο μαλαχίτης ας πούμε, είναι σχεδόν πολύτιμος λίθος, βγάζει ένα πράσινο εκπληκτικό. Μια φορά είχα να κάνω έναν Διόνυσο, και σκάβοντας τον κήπο μου στο Λαγονήσι, έβγαλα ένα μοναδικό πράσινο και αυτό, το έβαλα στα μαλλάκια του Διόνυσου. Αυτό είναι μια πραγματική συγκίνηση, το να δημιουργείς κάτι με γήινα υλικά και υψηλής αισθητικής χρώματα.
Πέτρες που θα φτάνουν στα χέρια σας από όλα τα μέρη του κόσμου, φαντάζομαι. Οι πρόγονοί μας θα πρέπει να τις ακριβοπλήρωναν. Οι πρόγονοί μας, ξέρετε, θα πρέπει να είχαν μια ιδιαίτερη σχέση με το χρόνο κι έτσι, είναι πιθανόν -και τονίζω το πιθανόν- να μην τις ακριβοπλήρωναν. Θα μου πεις… γιατί έγιναν ψηφιδωτά σε πλουσιόσπιτα, στην Πέλλα ας πούμε…
Ή στη Δήλο… Ναι, αν και εκεί ήταν προσφορές, από εκλεκτούς και εύπορους. Είναι πανάκριβο είδος το ψηφιδωτό και είναι πολύ σημαντικό που παραμένει ζωντανό.
Και στις εκκλησίες πλέον; Ναι, αν και λόγω του ανταγωνισμού έχει υποβαθμιστεί η αισθητική του ψηφιδωτού στις εκκλησίες για ευνόητους λόγους… Δεν περιμένει πια κανείς να δει τα αριστουργήματα της Αγίας Σοφίας -τόσο της Θεσσαλονίκης όσο και της Κωνσταντινούπολης- στους σύγχρονους ναούς.
Το ψηφιδωτό βασίζεται στη ζωγραφική, έτσι; Είναι ζωγραφική. Ξεκινάς με το σχέδιο αυτού που θέλεις να κάνεις.
Και που μπορεί σήμερα κανείς να μάθει αυτή την τέχνη; Θα έπρεπε να έχουμε Ακαδημία Ψηφιδωτού στη χώρα μας. Δεν είναι τυχαίος ο τόπος μας – όλα τα σοβαρά ξένα βιβλία για το ψηφιδωτό, ξεκινούν με την Ελλάδα. Γιατί να υπάρχει αντίστοιχη ακαδημία στην Ραβέννα και όχι και εδώ; Εντάξει, υπάρχει ένα σπουδαίο μνημείο εκεί –που και αυτό είναι από Κωνσταντινουπολίτες καλλιτέχνες, αλλά η Θεσσαλονίκη μόνο, έχει πέντε! Έχουμε τρία μνημεία του 11ου αιώνα στην Ελλάδα, που θα μπορούσαν να είναι παγκοσμίου ενδιαφέροντος: του Δαφνίου, του Οσίου Λουκά και της Νέας Μονής Χίου. Βυζαντινά ψηφιδωτά.
Τα ψηφιδωτά της Πέλλας δε, που έχουν
συντηρηθεί και είναι σε εξαιρετική κατάσταση είναι μοναδικά στον κόσμο και έγιναν 2.500 χρόνια πριν… Θα έπρεπε να είναι γνωστά σε όλη την οικουμένη και να τα επισκέπτονται όλοι οι σπουδαστές ψηφιδωτού από το εξωτερικό. Γιατί το ψηφιδωτό είναι μνημειακή τέχνη, που στην πορεία της δημιούργησε έργα απίστευτης ομορφιάς. Τα βιβλία του Γιάννη Λουκιανού
Το επίσημο site του καλλιτέχνη
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Homme
Posts
No comments:
Post a Comment