Η ουτοπία και η πραγματικότητα της ελληνικής κρίσης του δημόσιου χρέους

Κολωνία, Μάρτιος 2012 

Πρωινό mail από έναν έγκριτο διεθνή οικονομολόγο^
ο κύριος Σπύρος Παρασκευόπουλος,
Ομότιμος Καθηγητής της Μακροοικονομικής στην Οικονομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Λειψίας, εξετάζει "Σενάρια ενδεχόμενης διεξόδου από την κρίση του χρέους"...

Ουτοπίες και πραγματικότητες

Δεν θέλω να θεωρηθώ ως άγγελος κακών ειδήσεων, όταν ισχυρίζομαι ότι η ευφορία της επιτυχίας του PSI δεν θα κρατήσει πάρα πολύ. Είναι κατά τη γνώμη μου υπόθεση μηνών μέχρι να ξανακούσουμε ότι είναι και πάλι δανειακά πακέτα αναπόφευκτα και ότι νέες δημο-σιονομικές και διαρθρωτικές αλλαγές είναι και πάλι αναγκαίες. Γι αυτό αναφέρω ότι είναι ουτοπία να πιστεύει κανείς, ότι με επί πλέον δάνεια (130 δις €), με μείωση του χρέους (κατά 107 δις €), με επί πλέον λιτότητα, με μείωση των εισοδημάτων, με αποκρατικοποιήσεις και διοικητικές αναδιαρθρώσεις θα οδηγηθεί η ελληνική Οικονομία μέχρι το 2020 σε αναπτυξια-κή τροχιά με ανταγωνιστικές ικανότητες και με μείωση του συνολικού δημόσιου χρέους στο 120% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) από 176% που είναι σήμερα.

Αυτή η ουτοπία βασίζεται στην προσδοκία ότι η ελληνική οικονομική πολιτική θα κατορθώ-σει στο άμεσο μέλλον να πραγματοποιήσει όλα αυτά τα αναφερόμενα δημοσιονομικά και διαρθρωτικά μέτρα, ώστε από το 2013 να είναι κατορθωτή μία ετήσια ανάπτυξη του ΑΕΠ της τάξης του 3% και με πρωτογενή πλεονάσματα του 4%.
Ακόμη και αν η πραγματοποίηση των μέτρων συμβεί, είμαι της γνώμης, ότι ο στόχος που έχει τεθεί δεν θα επιτευχθεί. Και αυτό διότι η πραγματικότητα της ελληνικής Οικονομίας στα τέλη του 2011 είναι σε τέτοια κατάσταση που προαγγέλλει μία άλλη εξέλιξη.
Στο τέλος του 2011 το ονομαστικό ελληνικό ΑΕΠ ανήλθε περίπου στα 212 δις € και το δη-μόσιο χρέος περίπου στα 373 δις € (176% του ΑΕΠ). Με την πραγματοποίηση της συμφω-νημένης στον ιδιωτικό τομέα μείωσης του χρέους κατά 107 δις €, θα μειωθεί στην αρχή το συνολικό δημόσιο χρέος στα 266 δις € (125,5% του ΑΕΠ). Με ένα μέσο ετήσιο επιτόκιο ε-ξυπηρέτησης του χρέους της τάξης του 3,9% (10,4 δις €), με την αναμενόμενη μείωση του ΑΕΠ της τάξης του 5% και με το αναμενόμενο πρωτογενές έλλειμμα της τάξης του 7% (14 δις €), το ΑΕΠ θα κατέλθει στο τέλος του 2012 στα 201,4 δις € και το δημόσιο χρέος θα α-νέλθει στα περίπου 294,4 δις € (περίπου 146% του ΑΕΠ).
Αν ισχύσει από το 2013 η αναμενόμενη από την ελληνική Κυβέρνηση και Τρόικα θετική εξέ-λιξη της ελληνικής Οικονομίας με μέση ετήσια αύξηση του ΑΕΠ της τάξης του 3% και με ένα μέσο ετήσιο πρωτογενές πλεόνασμα της τάξης του 4% στο τέλος του 2020 το μεν ΑΕΠ θα ανέλθει στα περίπου 255,13 δις € το δε δημόσιο χρέος στα περίπου 315,62 δις €, δηλαδή 123,7% του ΑΕΠ (βλέπε τον κάτω Πίνακα 1).
Έτσι ο αναμενόμενος στόχος του 120% δεν θα επιτευχθεί. Ακόμη και αν ο στόχος του 120% πραγματοποιείτο, δεν είναι κατανοητό γιατί ένα ελληνικό δημόσιο χρέος της τάξης του 120% στο τέλος του 2020 θα είναι βιώσιμο και το σημερινό ιταλικό δημόσιο χρέος της τάξης του 118% δεν είναι.

       Πίνακας 1: Η αναμενόμενη από την Τρόικα εξέλιξη μέχρι το 2020 σε δις €

            ΑΕΠ       Τόκοι (3,9%) Πρωτογενές       Δημόσιο χρέος    Ποσοστό χρέους %

                                              πλεόνασμα (4%)                                                                                                                                                                   

2013     207,44         11,48              8,30                       297,58              143,45              

2014     213,66         11,61              8,55                       300,64              140,71

2015     220,07         11,72              8,80                       303,56              137,94

2016     226,68         11,84              9,07                       306,33              135,14

2017     233,48         11,95              9,34                       308,94              132,32

2018     240,48         12,05              9,62                       311,37              129,48

2019     247,69         12,14              9,91                       313,60              126,61

2020     255,13         12,23            10,21                       315,62              123,71

Σενάρια αποφυγής μίας συνολικής στάσης πληρωμών της Ελλάδας

Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν τρία Σενάρια από τα οποία - κατά τη γνώμη μου - το ένα θα πραγματοποιηθεί με πιθανότητα που εγγίζει τα όρια της βεβαιότητας.
Τα δύο πρώτα Σενάρια προϋποθέτουν ότι η ελληνική Κυβέρνηση θα διαπραγματευθεί με τους δανειστές της, ώστε να βρεθεί μία κοινά αποδεκτή λύση που θα έχει και για τις δύο πλευρές το λιγότερο δυνατό κόστος.
Βέβαια η Ελλάδα θα υποχρεωθεί ακόμη και υπό την απειλή αυστηρών κυρώσεων να πραγ-ματοποιήσει μέχρι το 2020 δημοσιονομικές, διαρθρωτικές και διοικητικές αλλαγές ώστε να είναι σε θέση να έχει πρωτογενή πλεονάσματα και συγχρόνως να γίνει η Οικονομία της α-νταγωνιστική. Επίσης θα πρέπει να υποχρεωθεί η ελληνική Κυβέρνηση να διαθέτει σε επεν-δύσεις υποδομών ένα σημαντικό μέρος των από τις διαρθρωτικές και δημοσιονομικές αλλα-γές εξοικονομηθέντων οικονομικών πόρων, ώστε βαθμιαία να εξέλθει από τη παρούσα δι-αρθρωτική και δημοσιονομική κρίση στην οποία βρίσκεται.

Πρώτο Σενάριο: Μία δυνατότητα θα ήταν να διαπραγματευθεί η Ελλάδα με τους δανειστές της - υπό την προϋπόθεση αυστηρών δημοσιονομικών μέτρων (π.χ. μηδέν πρωτογενή ελ-λείμματα) - μία πλήρη αναστολή της εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους της μέχρι το τέλος του 2020. Έτσι θα εξοικονομούσε η Ελλάδα - από την αποφυγή πληρωμής τοκοχρεολυσίων - ένα μέσο ετήσιο ποσό της τάξης των 35 δις €. Χωρίς αυτή την οικονομική υποχρέωση και με τη χρηματοδότηση επενδύσεων υποδομών - και από τα πιθανά πλέον πρωτογενή πλεο-νάσματα - θα ήταν δυνατόν να επιτευχθούν ετήσιες αυξήσεις του ΑΕΠ της τάξης του 4%.
Με μία τέτοια πιθανή αναπτυξιακή εξέλιξη μέχρι το τέλος του 2020 η ονομαστική αξία του ΑΕΠ θα ανέλθει στα περίπου 301,7 δις, το δημόσιο χρέος θα παραμείνει στα 373 δις € ή στο 123,6% του ΑΕΠ, αντί στο 176% που είναι σήμερα. Στους δανειστές θα κόστιζε αυτό το Σενάριο γύρω στα 184,6 δις € χαμένους τόκους καθώς και επί πλέον το λιγότερο 70 δις € που θα είναι περίπου το κόστος του πληθωρισμού. Επειδή όμως το ποσοστό 123,6% του χρέους είναι μάλλον μη βιώσιμο, το Σενάριο αυτό θα είχε για την Ελλάδα μόνον τότε βιώσι-μες επιπτώσεις, αν η αναστολή εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους διαρκούσε το λιγότερο 15 έτη, δηλαδή μέχρι το 2026. Αυτό θα είχε σαν αποτέλεσμα, κάτω βέβαια από τις ίδιες α-ναπτυξιακές συνθήκες, μία άνοδο της ονομαστικής αξίας του ΑΕΠ στα 381,8 δις € και μείω-ση του ποσοστού χρέους στο 97% του ΑΕΠ. Αυτό το ποσοστό καθιστά το δημόσιο χρέος βιώσιμο, αλλά όμως συγχρόνως και πολύ ακριβότερο για τους δανειστές. Με την πραγμα-τοποίηση του Σεναρίου αυτού δεν χρειάζεται βέβαια ο ιδιωτικός τομέας των δανειστών να διαγράψει τα 107 δις € ούτε η Τρόικα να διαθέσει το δάνειο των 130 δις €.

Δεύτερο Σενάριο: Ένα δεύτερο εναλλακτικό Σενάριο είναι να συμφωνηθεί με όλους τους δανειστές (δημόσιους και ιδιωτικούς), υπό την προϋπόθεση της πραγματοποίησης εκ μέ-ρους της Ελλάδος αυστηρών δημοσιονομικών και διαρθρωτικών αλλαγών, μία απόσβεση του συνολικού δημόσιου χρέους της τάξης του 50%.
Για την περίοδο 2012 – 2020 αυτό θα είχε τις ακόλουθες επιπτώσεις:
Οι μεν δανειστές θα έχαναν αμέσως 186,5 δις € (50% του σημερινού συνολικού δημόσιου χρέους) και το λιγότερο άλλα 85 δις € από τόκους του διαγραφέντος χρέους. Η δε Ελλάδα θα είχε τώρα ένα δημόσιο χρέος της τάξης των 186,5 δις € (88% του ΑΕΠ τέλος 2011) και μία ετήσια επιβάρυνση σε τοκοχρεολύσια γύρω στα 17,5 δις €.
Υπό την προϋπόθεση ότι με τα νέα δεδομένα θα επιτευχθεί μία ονομαστική μέση ετήσια αύξηση του ΑΕΠ από το 2013 μέχρι τέλος του 2020 της τάξης του 4%, το μέσο επιτόκιο του χρέους θα είναι 4,5% και το μέσο ετήσιο πρωτογενές πλεόνασμα, το οποίο θα χρησιμοποι-είται αποκλειστικά για την πληρωμή των τόκων, 4% του ΑΕΠ, θα ανέλθει το μεν ΑΕΠ στα 290,1 δις €, το δε δημόσιο χρέος θα μειωθεί απόλυτα και σχετικά στα 182,6 δις € ή στο 62,9% του ΑΕΠ. Αν μάλιστα συνεχιστεί η θετική εξέλιξη αυτή και πέρα του 2020 οι πιθανό-τητες να υπερεκπληρωθούν, όσον αφορά το δημόσιο χρέος, οι απαιτήσεις της Συνθήκης του Μάαστριχτ είναι μεγάλες (βλέπε Πίνακα 2). Το χειρότερο για τους δανειστές και όχι ο-πωσδήποτε για την Ελλάδα, θα είναι το τρίτο εναλλακτικό Σενάριο.

           Πίνακας 2:  Η αναμενόμενη εξέλιξη κατά το δεύτερο Σενάριο  

               ΑΕΠ             Τόκοι           Πρωτογενές       Δημόσιο χρέος    Ποσοστό Χρέους %

       (4% αύξηση) (4,5% ετησίως)  πλεόνασμα (4%)                                
                                                                                                                                 

2012      212,00            8,40              0,00                         194,89                91,93             

2013      220,48            8,77              8,82     (- 0,05)        194,84                88,37              

2014      229,30            8,77              9,17     (- 0,40)         194,44               84,80

2015      238,47            8,75              9,54     (- 0,79)         193,65               81,87

2016      248,01            8,71              9,92     (- 1,21)         192,44               77,59

2017      257,93            8,66            10,32     (- 1,66)         190,78               73,97

2018      268,25            8,49            10,73     (- 2,24)         188,54               70,29

2019      278,98            8,48            11,16     (- 2,68)         185,86               66,62

2020      290,14            8,37            11,61     (- 3,24)         182,62               62,94

2021     301,75             8,22            12,07     (- 3,85)          178,77               59,24

2022     313,82             8,05            12,55     (- 4,50)          174,27               55,53

2023     326,37             7,84            13,06     (- 5,22)          169,05               49,81

2024     339,42             7,61            13,58     (- 5,97)          163,11               46,21

2025     353,00             7,34            14,12     (- 6,78)          156,33               44,29

2026     367,12             7,04            14,69     (- 7,65)          148,68               40,50

Τρίτο Σενάριο: Αν δεν επιτευχθεί καμία συμφωνία όσον αφορά τα δύο προαναφερθέντα Σενάρια, τότε η περίπτωση μίας άτακτης χρεοκοπίας της Ελλάδας είναι απόλυτα πιθανή.
Αυτή θα είχε το άμεσο πλεονέκτημα του μηδενισμού του συνολικού δημόσιου χρέους της Ελλάδας και του μηδενισμού της ετήσιας εξυπηρέτησης του, ύψους περίπου 35 δις €.
Η αναπτυξιακή εξέλιξη της Οικονομίας της Ελλάδας, όπως αυτή αναφέρεται στο δεύτερο Σενάριο, θα είναι και με το τρίτο Σενάριο επιτεύξιμη και μάλιστα με καλύτερες τώρα οικονομικές προϋποθέσεις με μηδενισμένο χρέος. Συγχρόνως όμως θα είχε και το μειονέκτημα μίας μηδενικής δανειοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας στις διεθνείς αγορές για πολλά χρόνια. Μία άλλη αρνητική συνέπεια θα ήταν ότι χρηματικά και περιουσιακά στοιχεία της Ελλάδας, της Κεντρικής Τράπεζας στο εξωτερικό και επιδοτήσεις από Ευρωπαϊκά Κοινοτικά Ταμεία θα κατάσχονταν. Για πολλά χρόνια δεν θα μπορεί το ελληνικό δημόσιο να αποκτήσει περιουσιακά στοιχεία στο εξωτερικό και όλες οι εισαγωγές θα πληρώνονται άμεσα με μετρητά. Συγχρόνως θα υπάρξει και το ηθικό πρόβλημα. Η Ελλάδα και οι Έλληνες, θα αποκαλούνται αναξιόπιστοι, απατεώνες, ψεύτες και κλέφτες. Οι δε πιέσεις μέσα στην Ευρωζώνη για μια έξοδο της Ελλάδας θα είναι τόσο ισχυρές, ώστε οι πιθανότητες να υποκύψει τελικά η Ελλάδα θα είναι μεγάλες.