Χαμένα βασίλεια

Εικονογράφος και ερευνητής, ο Νίκος Πάνος αποτυπώνει με δεξιότητα πληροφορίες και συστατικά ενός παρελθόντος προορισμένου να χαθεί.

Σπούδασε γραφιστική, ζωγραφική, ειδικεύτηκε στα emblematics –που έχουν να κάνουν με το οπτικό ίχνος ενός λογοτύπου «κάτι που είναι περισσότερο κοινωνιολογία, παρά design», όπως λέει, εξετάζοντας «τι απόηχο, τι υπεραξία έχει ένα έμβλημα στη συνείδηση. Σε μια αφίσα της AIGA (σ.σ. American institution of Graphic Arts) στην Αμερική, είχε επάνω μια σβάστικα και έγραφε: “Ποτέ Μην υποτιμάς την δύναμη ενός trademark”».

Η μεγάλη ανθρώπινη κωμωδία απαρτίζεται από ρόλους. Οι οποίοι οφείλουν να έχουν σαφή διακριτικά. Είτε είσαι ένστολος είτε ηθοποιός. Με αφετηρία του τον κόσμο του θεάτρου μέσα στον οποίο μεγάλωσε -η μητέρα του σχεδίαζε θεατρικά κοστούμια και ο θείος του, ήταν ηθοποιός- ο Νίκος Πάνος ασχολήθηκε με την καταγραφή των συμβόλων των ανθρώπινων ρόλων, αλλά στο στράτευμα: στο μεγάλο θέατρο της ζωής, ο δικός του ρόλος τον έφερε να υπηρετεί στο Πολεμικό Ναυτικό, τη δεκαετία του ’80.
«Την εποχή εκείνη, Αρχηγός Γ.Ε.Ν. ήταν ο Νίκος Παππάς –της γνωστής ανταρσίας του Βέλους, το 1973- ο οποίος για λόγους υστεροφημίας δικής του, θέλησε να θεσμοθετήσει νέα σύμβολα για το Ναυτικό, θεσπίζοντας νέο Κανονισμός Στολών. Καθώς είχα θητεία στο θεατρικό κοστούμι και εμπειρία ζωγράφου, σχεδόν όλο το μέρος της ευθύνης έπεσε πάνω μου», λέει ο Πάνος.

Ύστερα από 26 μήνες θητεία, ο σχεδιαστής απολύθηκε από το Ναυτικό, πλούσιος σε εμπειρία, έχοντας κάνει σχεδόν τα πάντα: «Έψαξα σε βιβλιογραφία, κανονισμούς του 1903 και του 1915» αφηγείται. «Μπλέχτηκα με τους ραφτάδες και τους προμηθευτές του Ναυτικού - στο μεγάλο ραφτάδικο στη Κλαυθμώνος, με το Τυπογραφείο, το Ναυτικό και το Πολεμικό Μουσείο, την Ιστορική Υπηρεσία, τη Βουλή… Κόλαση! Παράλληλα σχεδίαζα το αλφάβητο high visibility, που μπαίνει στα πλευρά των πλοίων, έφτιαχνα χάρτες –με είχαν κάνει απόρρητο και δεν με άφηναν να φύγω από την Ελλάδα-, περιοχές ραντάρ, ότι μπορείς να φανταστείς».

Η απίστευτα σημαντική αυτή δουλειά, θα τον φέρει σε επαφή με τους νατοϊκούς εταίρους μας - με clearance να του παρέχουν διευκολύνσεις σε αρχειακό υλικό- και θα εκτοξεύσει τη φήμη του ως illustrator. Τα επόμενα χρόνια, πεδία μαχών, φιγουρίνια στρατιωτών, αναπαραστάσεις, θα πάρουν μορφή κάτω από το πενάκι του, με τα χρώματα ζωντανεύουν την χαμένη εικόνα.

Θα εργαστεί για εικονογράφος σε περιοδικά, διαφημιστικές εταιρίες παραγωγής, θα φτιάξει στόρυμπορντ, εικονογραφήσεις για ιστορικές εκδόσεις, θα διδάξει γραφιστική σε Κολέγιο, θα φιλοτεχνήσει ψηφιακές αναπαραστάσεις μαχών, όπως στο installation του Μουσείου της Γραβιάς. Αν ζούσε στις ΗΠΑ, το Χόλιγουντ θα ζητούσε τη συνδρομή του ως ειδικού επί των κοστουμιών. Αυτή την εποχή φιλοτεχνεί μια σειρά εικονογραφήσεων για το Ισπανικό μουσείο της Σαλαμάνκα όπου το 1812 οι δυνάμεις της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Μεγάλης Βρετανίας πέτυχαν μια αποφασιστική νίκη εναντίων των γαλλικών στρατευμάτων του Ναπολέοντα.

Ο ίδιος πάντως, έχει άλλο παράπονο. «Για να αναπαραστήσουμε πειστικά το παρελθόν, από τα εμβλήματα στις ασπίδες των αρχαίων Ελλήνων μέχρι τις στολές του Β’ Παγκοσμίου, πρέπει να υπάρχει τεκμήριο, δηλαδή αρχειακό υλικό. Στην Ελλάδα, δυστυχώς μας λείπει ο λογισμός – η ακολουθία του πολιτισμού στην αστική παράδοση, όπως λόγου χάρη της Αγγλίας, που διατηρεί τη δική της ως κόρη οφθαλμού, γεγονός που μας φέρνει και πάλι στο ζήτημα της δημιουργίας εικόνας και της υπεραξίας της. Στην Ελλάδα μας λείπει η αστική παιδεία. Στα Δεκεμβριανά, ας πούμε, έκαψαν το Μουσείο Στολών της Ευελπίδων, που είχε μέσα κοστούμια από την εποχή του Όθωνα. Επειδή ήταν “το λίκνο της συντήρησης και της αντίδρασης” . Δεν θα διαφωνήσω. Εδώ όμως, ούτε οι Ρώσοι δεν έκαψαν τα ανάκτορα… Δεν το πειράζεις το Μουσείο. Το συντηρείς, ακόμη και αν είναι για να εκτιμάς περισσότερο αυτό που κέρδισες σε σχέση με το παρελθόν».

{για το περιοδικό Homme}